اف‌ای‌تی‌اف (FATF) یک سازمان فرادولتی است که سیاست‌ها و استانداردهای مبارزه با جرایم مالی را طراحی و ترویج می‌کند. این استانداردها، پولشویی، تامین مالی تروریسم و سایر تهدیدهای مربوط به سیستم مالی بین‌المللی را هدف قرار داده است.

کارگروه اقدام مالی FATF یا Financial Action Task Force، در سال ۱۹۸۹ و به‌دستور گروه هفت (G7) تاسیس شد و مقر آن در پاریس است.

افزایش قابل توجه تجارت بین‌المللی به‌دنبال بزرگ‌تر شدن اقتصاد جهان، جرایم مالی متعددی از جمله پولشویی را به‌ دنبال داشته است. کارگروه اقدام مالی توصیه‌هایی را برای مبارزه با این جرایم ارائه می‌دهد، نظرات اعضایش را مورد برسی قرار می‌دهد و درصدد افزایش پذیرش مقررات برای مقابله با پولشویی از کشورها در سراسر جهان است.

از آنجا که روش‌های پولشویی مدام در حال تغییر هستند، FATF این استانداردها را سالانه به‌روز می‌کند.

در سال ۲۰۰۱، دستورالعمل‌هایی در جهت مبارزه با تامین مالی تروریسم به این توصیه‌نامه افزوده شد. در آخرین به‌روزرسانی در سال ۲۰۱۲، این استانداردها برای هدف قرار دادن تهدیدهای جدید از جمله مقابله با اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی و شفاف‌سازی مالی به‌روز شدند.

FATF چند عضو دارد؟

در حال حاضر، این کارگروه دارای ۳۷ عضو است. بیشتر اعضای FATF را کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکایی تشکیل می‌دهند. یک کشور برای عضو شدن باید ویژگی‌های مهمی از جمله جمعیت بالا، تولید ناخالص داخلی قابل توجه، بخش بانکی توسعه‌یافته و غیره داشته باشد. اعضا همچنین باید بر اساس استانداردهای مالی پذیرفته‌شده عمل کنند و در سایر سازمان‌های بین‌المللی مهم عضو باشند.

در عین حال، کشورهای عضو متعهد می‎شوند که جدیدترین توصیه‌های FATF را تایید و از آن‌ها حمایت کنند.

تعدادی زیادی از سازمان‌های بین‌المللی به‌عنوان ناظر در FATF شرکت می‌کنند. صندوق بین‌المللی پول (IMF)، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، بانک جهانی و پلیس بین‌الملل از جمله این سازمان‎ها هستند.

کدام کشورها در لیست سیاه FATF قرار دارند؟

کشورهایی که در وضعیت غیرهمکار با این سازمان به‌سر می‌برند، در لیست سیاه قرار می‌گیرند. در حال حاضر دو کشور کره شمالی و کوبا در این لیست قرار دارند. ایران نیز اولین بار در سال ۲۰۰۹، در این فهرست قرار گرفت.

در سال ۲۰۱۵ و پس از امضای توافق هسته‌ی موسوم به برجام، این وضعیت به حالت تعلیق درآمد.

کشورهایی که از آنها‌ به‌عنوان پناهگاه امن برای حمایت از تامین مالی تروریسم و پولشویی یاد می‌شود نیز در لیست خاکستری FATF قرار می‌گیرند. قرار گرفتن این کشورها در این فهرست به‌معنای هشداری برای امکان ورود به لیست سیاه است.

چرا همکاری با FATF مهم است؟

توصیه‌های این کارگروه از سوی بسیاری از کشورها جدی گرفته می‌شود. اگر کشوری در لیست خاکستری و سیاه FATF قرار بگیرد، شانس ادغام در نظام بانکی جهانی را از دست خواهد داد. کاهش مبادلات تجاری بین‌المللی، تحریم‌های اقتصادی از سوی صندوق‌ بین‌المللی پول، بانک جهانی، ADB و البته سایر کشورها از دیگر پیامدهای قرار گرفتن در لیست سیاه و خاکستری است.

با توجه به اتمام مهلت قانونی ایران جهت تصویب لوایح مربوط به گروه ویژه مالی موسوم به FATF ، پرونده بررسی این لایحه مشابه پرونده بررسی لایحه الحاق ایران به کنوانسیون پالرمو در مجمع تشخیص مصلحت نظام بسته شد.

این موضوع در شرایطی است که چنانچه لوایح آن تصویب نشوند و ایران به صورت قانونی متعهد به انجام این لوایح نگردد، در لیست سیاه این گروه قرار خواهد گرفت؛ اما این گروه چیست و چرا لیست سیاه تا این اندازه اهمیت دارد؟

FATF  چیست و چگونه تشکیل شد؟

در سال ۱۹۸۹ گروه G7 (گروهی متشکل از کشورهای بزرگ صنعتی) به جهت شناسایی موقعیت‌‌های مناسب سرمایه‌گذاری در کشورهای مختلف، کارگروه FATF را تشکیل دادند. وظیفه این کارگروه ارائه ۴۰ توصیه به جهت جلوگیری از پول‌شویی در کشورها و پیگیری اجرای آن‌ها بود.

پس از حادثه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، وظیفه مبارزه با تأمین مالی تروریسم نیز به این گروه محول شد که در قالب ۹ توصیه تهیه و تنظیم شد. در حال حاضر این سازمان بر ۱۹۴ کشور جهان نظارت دارد که از این بین ۳۵ کشور به عنوان گروه قضایی و ۲ سازمان منطقه‌ای نیز فعال هستند.

FATF در ایران

ایران در سال ۱۳۸۸ برای اولین بار وارد لیست سیاه FATF شد تا اینکه در سال ۱۳۹۴ به جهت توافقات موجود در برجام، به مدت یک سال عضویت ایران در این لیست به حالت تعلیق درآمد؛ اما پس از اتمام مهلت یک‌ساله، برخی گمانه‌زنی‌ها از بازگشت ایران به این لیست دوباره مطرح شده‌اند. از همان زمان نیز افرادی موافق اجرای قوانین در کشور و عده‌ای نیز مخالف آن بودند؛ اما علت مخالفت و موافقت این افراد چیست؟

دلایل مخالفت با FATF در ایران
جبهه مخالف تصویب این لوایح معتقدند که در صورت انجام این کار، راه‌های دور زدن تحریم‌ها برای ایران محدود یا به‌طور کامل بسته می‌شود. ایران در طول سال‌‌های تحریم از طریق صرافی‌هایی در خارج از کشور اقدام به تسویه معاملات خود می‌‌کرد که تعدادی از آن‌ها در سال ۱۳۹۴ تحت توافق برجام بسته شدند و برخی از صاحبان آن‌ها نیز در کشورهای مذکور تحت تعقیب قرار گرفتند.
از سوی دیگر تعریف تروریسم از دید ایران و کشورهای غربی بسیار متفاوت است. بسیاری از گروه‌های نظامی تحت حمایت ایران در کشورهای دیگر، به عنوان تروریسم شناخته شده و سپاه پاسداران نیز در لیست گروه‌های تروریستی آمریکا قرار دارد؛ بنابراین به موجب قبول این لوایح، این سازمان نمی‌تواند از سوی دولت به طور مستقیم حمایت شود.

آیا این مخالفت منطقی است؟

پس از تحریم‌های شدید نظام بانکی کشور در سال ۱۳۹۷، اغلب مراودات تجاری ایران با جهان بسیار محدود شد، به‌طوری‌که حتی برخی کشورها مانند چین که سابقه طولانی در کمک به ایران جهت دور زدن تحریم‌ها داشتند از ادامه فعالیت با ایران منصرف شوند.

بدین ترتیب در چنین شرایطی حتی اگر FATF نیز تصویب شود، با توجه به وجود تحریم‌های شدید بانکی از سوی آمریکا، عملا نظام مالی توانایی انجام مبادلات مالی را نداشته و سازوکار مالی اروپا و عناصر مشابه آن نیز نمی‌تواند به بهبود این شرایط کمکی کنند.

دلایل موافقت با FATF در ایران
جبهه موافق معتقد است تصویب FATF موجب نشان دادن حسن نیت ایران به جهانیان و گشایش‌هایی در آینده خواهد شد.
از سوی دیگر موجب شفافیت بیشتر در اقتصاد برای مردم و درنتیجه رشد اقتصادی کشور می‌شود.
در صورت عدم تصویب FATF، برگ برنده‌ای در اختیار آمریکا و کشورهای غربی قرار خواهد داشت تا در مذاکرات آینده از آن به منظور فشارهای اقتصادی بیشتر به مردم ایران استفاده کنند.

تأثیر اقتصادی تصویب لوایح FATF

به تصور بسیاری از مردم عدم تصویب FATF موجب افزایش نرخ ارز در کشور خواهد شد، اما این موضوع تا چه اندازه به واقعیت نزدیک است؟

در سال ۱۳۸۸ و زمانی که برای اولین بار ایران وارد لیست سیاه FATF شد، نرخ ارز آزاد تأثیر چندانی از این مسئله نپذیرفت. این موضوع به علت عدم اهمیت این مسئله نبود، بلکه در آن دوران قیمت نفت در سطح بالایی قرار داشت و همین مسئله موجب شد تا دولت با استفاده از ذخایر ارزی خود، نرخ ارز بازار آزاد را کنترل کند.

این اتفاقات در شرایطی بود که ایران صادرات نفت خود را به خوبی انجام می‌‌داد و صندوق ذخیره ارزی کاستی نداشت. در شرایط کنونی اما با توجه به تحریم‌های شدید نفتی و بانکی و مشکلات عمده دولت، به نظر می‌رسد توانایی دولت در کنترل نرخ ارز به شدت کاهش یافته است. این کاهش توانایی نتیجه کاهش شدید درآمدهای نفتی و ذخایر ارزی کشور است.

همچنین تحریم‌های شدید بانکی موجب می‌شود که تمایل به سرمایه‌گذاری در ایران به شدت کاهش پیدا کند، چرا که پرداخت‌های مالی با مشکلات فراوانی مواجه می‌شوند؛ بنابراین به نظر می‌رسد حتی اگر FATF نیز تصویب شود تا زمانی که تحریم‌های بانکی وجود داشته‌باشد تأثیر چندانی بر بازارها به خصوص بازار ارز شاهد نیستیم و تأثیر آن صرفاً روانی و برای مدت کوتاهی خواهد بود.