شرکت های پالایشی نفت خام را از وزارت نفت با قیمت بازار جهانی پس از کسر ۵% تخفیف می خرند این موضوع سبب می شود درصورت افزایش قیمت نفت میزان تخفیف آنها نیز افزایش می یابد لذا بر خلاف تصورعموم مردم که افزایش قیمت نفت را سبب گرانتر شدن مواداولیه این کارخانه ها تلفی می کنند، افزایش قیمت نفت سبب افزایش قیمت محصولات تولیدی در خارج از کشور می شود و با توجه به اینکه بسیاری از این شرکتها صادرمحور هستند فروش شرکتها نیز افزایش می یابد. در این مطلب قصد داریم عنوان کنیم که تاثیر تغییر قیمت نفت بر بورس و سایر شرکت ها به چه صورت است و چگونه تاثیر تغییر قیمت نفت بر بورس میتواند موجب رشد یا کاهش بازار سرمایه ایران شود.

تاثیر تغییر قیمت نفت بر بورس و سایر صنایع

تغییرات قیمت نفت در صنایعی که از نفت و مشتقات نفتی تامین انرژی می نمایند مثل صنایع فلزات اساسی و صنایع سیمانی، سبب افزایش هزینه های تولیدی شرکت می شود.  از سویی دیگر برخلاف صنعت پتروشیمی قیمت محصول نهایی آنها ثابت می ماند. بعنوان مثال در حدود ۱۵% از هزینه های صنعت فولاد مربوط به مصرف انرژی است و با گران شدن قیمت نفت هزینه های این شرکت نیز افزایش می یابد و برعکس پایین تر آمدن نرخ نفت می تواند سبب کاهش هزینه های تولید و درصورت ثابت بودن نرخ فروش و سایر عوامل منجر به افزایش سوددهی آنها می شود.

پالایشگاهی (گروه فرآورده های نفتی)

شرکت های پالایشی عمدتاً در زمینه تبدیل نفت خام (crude oil) به فرآورده های دیگر مانند گازمایع ، بنزین، نفت سفید، گازوئیل، نفت کوره، قیر تبدیل می کنند. بطورخلاصه نفت خام استخراج شده را خریداری و مواد مذکور را تهیه کرده و می فروشند.

شرکت های  پتروشیمی (گروه شیمیایی)

شرکت هایی هستند که محصولات تولیدی پالایشگاهها را خریداری کرده و به دامنه گسترده ای از محصولات نظیر ، اوره متانول، پی وی سی، کود، سموم شیمیایی و … تبدیل می کنند.

ارزش بازار

شرکت های های شیمیایی حدود ۲۲ درصد و فرآورده های نفتی حدود ۶ درصد از ارزش کل بازار بورس ایران به خود اختصاص داده اند. با توجه به اینکه حدود ۲۸ درصد از بورس ایران مربوط به شرکتهای شیمیایی و فرآورده های نفتی است، نوسانات شدید بهای نفت جهانی تاثیر عمده ای در این گروه از صنایع خواهد گذاشت.

بررسی سایر عوامل تاثیر گذار در قیمت سهام پالایشی و پتروشیمی ها

از آنجایی که میزان سودآوری شرکتهای پالایشی پتروشیمی به عوامل دیگری نیز بستگی دارد. در اینجا بطور خلاصه به این عوامل می پردازیم:

کرک اسپرد (Crack Spread)

 به فاصله بهای یک بشکه محصول تولید پالایشگاهی و یک بشکه نفت خام دریافتی توسط پالایشگاه ها کرک اسپرد گرفته می شود بعنوان مثال اگر بهای هر بشکه نفت خام دریافتی توسط  شرکت پالایش نفت بندرعباس ۴۰ دلار و این پالایشگاه اقدام به فروش هر بشکه نفت گاز به بهای هر بشکه ۶۰ دلار نماید، کرک اسپرد یا حاشیه سود ناخالص فروش این  فرآورده به ازای هر بشکه ۲۰ دلار می باشد. لازم به ذکر است این عدد سود ناخالص بوده و برای تبدیل شدن به سود خالص باید هزینه های مربوطه کسر گردد.

از مباحث مهم صنعت پالایشگاهی در سراسر جهان حساسیت سود این صنعت به نوسانات کاهشی یا افرایشی قیمت نفت خام و تغییر کرک اسپرد محصولات پالایشی است که برخلاف باور عموم، لزوما تغییر قیمت نفت، به سرعت تاثیر خود را بر کرک اسپردها نمی گذارد. هر چند بعد از برقراری آرامش و ثبات نسبی در بازار نفت، کرک اسپردها نیز به تبعیت از روند تاریخی خود فاصله شان را با قیمت نفت خام تطبیق می دهند.

کاهش حمل و نقل بین المللی

با توجه به گسترش ویروس کرونا در سطح جهان و لغو شدن اکثر سفرها  و پروازها و نیز برقراری قرنطینه و پرهیز از جابجایی سبب شده مصرف مواد نفتی بطرز قابل توجهی در اقتصاد جهانی کاهش پیدا کند.

ناموفق بودن اوپک در کاهش تولید

بدلیل عدم اجماع نظر در اوپک و رقابت بوجود آمده بین عربستان و روسیه مبنی برافزایش تولید نفت ، این موضوع سبب کاهش محسوس بهای نفت در سطح جهانی گردیده است.

گرم شدن هوا و کاهش مصرف سوخت

عوامل فصلی گرم شدن هوا بخودی خود باعث کم شدن مصرف نفت و متعاقباً کاهش بهای نفت می گردد.

افزایش قیمت دلار نیمایی

دلار نیمایی (نظام یکپارچه معاملات ارزی) با هدف سازماندهی بازار ارز در زمینه تجارت واردات و صادرات فعالیت داشته وافزایش قیمت دلار مبادله شده در این سامانه سبب افزایش درآمد حاصل شده از صادرات گشته و می تواند تا حدودی مساله کاهش قیمت ها در بازار جهانی را برای شرکتهای ایرانی پوشش دهد. برای مثال کرک اسپرد ۳ دلاری با قیمت دلار ۱۴ هزار تومان می تواند با کرک اسپرد ۵دلاری با نرخ دلار حدود ۱۰هزار تومان برابری کند.

فاز تاخیر در تغییرات قیمت

بر خلاف وابستگی بالای قیمت محصولات به افزایش قیمت خوراک پایه، کاهش قیمت محصولات پالایشگاهی همزمان با کاهش قیمت نفت نبوده و عملاً همیشه در بازه چند ده روزه محصولات پالایشگاهی با قیمت سابق به فروش می رسند و سپس به مرور افت می کنند، این بازه زمانی تاخیر خود سود قابل ملاحظه ای برای پالایشگاه داران خواهد داشت.

مسئله تغییر سود پالایشگاه از منظر زمانی در دو حالت قابل تغییر است :

به دلیل تاخیر کاهش قیمت سبد محصولات با کاهش قیمت نفت، در صورت نوسان قیمت نفت قطعا پالایشگاه داران سود خوبی را در بازه های زمانی کوتاه مدت به دست خواهند آورد.

درصورتی که تمایل دارید تا از خدمات ۲۵ درصد تخفیف کارمزد در بورس، مشاوره خرید و …  بهره مند شوید میتوانید از طریق لینک زیر اقدام به ثبت نام نمایید. 

دریافت کد بورسیسریع و رایگان

دوم اینکه در بازه های زمانی طولانی، در صورت افت قیمت نفت و در نتیجه افزایش تقاضا و ثبات قیمت در بازار، پالایشگاهها در قیمت پایین نفت نرخ بازگشت داخلی IRR بیشتری در مقایسه با قیمت بالای آن خواهند داشت؛ زیرا در عمل کاهش سرمایه در گردش پالایشگاهها  به عنوان واحدهای با وابستگی بسیاربالا به هزینه خوراک وسرمایه درگردش، نه تنها افت قیمت محصولات را جبران می کند بلکه تا حدی اقتصاد طرح را نیز قویتر می کند. به تعبیر مجله بلومبرگ جوجه اردک زشت پالایشگاهها با کاهش قیمت نفت به قوی زیبای سرمایه گذاران بدل می شود.

ضریب ظرفیت پالایشگاهها

کاهش قیمت نفت بعنوان خوراک پالایشگاهها منجر به افزایش ضریب ظرفیت پالایشگاهها و تولید بیشتر محصول می شود و درعمل به اقتصاد پالایشگاهها کمک می کند.

افت قیمت نفت و به ثبات رسیدن قیمت

کاهش قیمت نفت در بازه طولانی مدت، مثلا بیشتر از ۶ماه، موجب افت قیمت محصولات پالایشگاهی می شود و بصورت سرانگشتی درصورت افت ۵۰درصدی قیمت خوراک ، متوسط قیمت سبد محصولات پالایشگاه ۴۵ درصد افت می کند.

تغییر در سرمایه در گردش پالایشگاه داران

کاهش قیمت نفت خام سبب می شود سرمایه در گردش پالایشگاهها بصورت قابل ملاحظه ای افت کند مثلا برای پالایشگاه ۳۹۰هزار بشکه ای پالایشگاه آبادان با کاهش ۵۰درصدی قیمت میعانات گازی و رسیدن قیمت خوراک آن از ۵۰دلار به ۲۵دلار به ازای هر بشکه، روزانه معادل ۹٫۷میلیون دلار و با فرض ذخیره خوراک به مدت ۱۰ روز، معادل ۹۷میلیون دلار سرمایه در گردش کاهش می یابد که با در نظر گرفتن ذخیره محصولات، این عدد به حدود ۱۹۴میلیون دلار می رسد که چیزی نزدیک به ۲۵درصد قیمت خود پالایشگاه است.

قیمت گذاری نفت خام و فرآورده ها

با توجه به  اینکه قیمت گذاری نفت خام و بیشتر فرآورده ها توسط دولت انجام می پذیرد، تغییر در سیاستها باعث تغییر در میزان سودآوری شرکتها می شود.

مقایسه پالایشگاهها

معمولاً پالایشگاهها از یک بشکه نفت خام دریافتی ۵۰ درصد را به بنزین، حود ۳۰ درصد را به گازوئیل و ۲۰ درصد را به نفت سنگین یا مازوت تبدیل می کنند میزان سوددهی پالایشگاهها تحت تاثیر عواملی مثل قیمت نفت خام و دردسترس بودن آن، ظرفیت فرآیندهای پالایشگاهی، خصوصیات بازار منطقه ای، درجه پیچیدگی و کارآیی پالایشگاه است.

نتیجه گیری

تغییرات قیمت نفت و اثرات بلندمدت آن باید  بعنوان یک فاکتور اساسی باید بدقت از سوی سرمایه گذاران مورد توجه قرار گیرد از سوی دیگر از منظر ارزش جایگزینی قطعاً سهام پالایشی از بسیاری از نمادهای کوچک و بزرگ بورسی در شرایط کنونی ارزنده تر هستند و این موضوع نیز باید در تصمیم گیری ها مدنظر قرار گیرد.