فروش تعهدی چیست؟
نوعی از معاملات در بازار کشورهای دیگر وجود دارد، که آنرا فروش استقراضی می نامند؛ فروش تعهدی تا حدّ زیادی شبیه به این معامله است با تفاوت اینکه این نوع معامله در ایران با توجّه به مسائل شرعی وفقهی با مشکلاتی مواجه بوده که با تغییرات انجام گرفته و برنامه ریزی مناسب که توسط کارشناسان فقهی انجام شده می تواند مورد استفاده قرار گیرد و منافاتی با دستورات فقهی ما ندارد. از آنجائیکه وجود این ابزار با کاربرد استقراضی برای به تعادل رسیدن بازار و دو طرفه شدن آن ضروری است راهکارهای مختلفی از سال ۱۳۸۷ در کمیته ی فقهی سازمان مطرح گردید؛ زیرا با توجّه به اینکه هر قرضی که همراه با شرط پرداخت سود باشد ربوی می شود؛ کمیته ی فقهی باید تصمیماتی اتّخاذ میکردکه این تصمیم در پایان سال ۹۷ با دستور ریاست سازمان بورس؛ با تدوین دستورالعمل و به وجود آوردن زیرساخت های فنّی در دستور کار قرار گرفت؛همچنین پیشنهاد دیگری که مبتنی بر مدل صلح و وکالت بود بکارگیری این ابزار را امکانپذیر نمود. سپس با تصویب مدل در کمیته فقهی سازمان، حرکت در جهت راه اندازی این ابزار شروع شدکه البته با حضور بخشهای مختلف سازمان این طرح در حال بررسی است و اعضای کمیته، نامی را که برای این ابزار در نظر گرفته اند ” فروش تعهدی است ” البته نامهای دیگری مانند فروش بازگشتی یا فروش اعتباری نیز عنوان گردیده است؛ این مدل گرچه پذیرفته شده است اما هنوز نکاتی وجود داردکه بدون توجه به آنها نمی توان به کار بردن این ابزار را قطعی دانست.
فروش تعهدی در ایران با ماهیّت عقد وکالتی جایگزین معاملات فروش استقراضی شده است.

از چه طریق می توان معاملات فروش تعهدی انجام داد؟

فروش تعهدی یکی از ابزارهایی است که در حالت عادی به دو منظور مورد استفاده قرار می گیرد:
۱-عایدی گرفتن از بازار منفی
۲-ثابت نگه داشتن قیمت یا قفل کردن روی آن
این فرآیند معمولاٌ از طریق کارگزاری ها با انعقاد قردادی با نام قرداد مارجین و افتتاح حساب مارجین صورت می گیرد؛ با افتتاح این حساب، کارگزار ۲ نوع اعتبار در اختیار مشتری قرار می دهد:
۱-اعتبار به شکل وام نقدی
۲-اعتبار به شکل سهم
که یکی خرید اعتباری و دیگری فروش استقراضی هستند.
دلایل راه اندازی فروش استقراضی و زمان اجرای این پیشنهاد:
در حال حاضر در کشورهای دیگر سه تثبیت کننده ی خودکار وجود دارد:
۱-خرید اعتباری که در بازار سرمایه ی ایران نیز وجود داشته ودارد
۲-بازار گردانی : که این روش نیز از مدتها قبل در بازار سرمایه ی ایران به طور محدود وجود داشته و اخیراٌ استفاده از این روش بیشتر از قبل مورد توجّه قرار گرفته است.
۳-فروش استقراضی: که قبلا در بازار سرمایه وجود نداشته ولی به تازگی سازوکارها و برنامه هایی برای این نوع فروش تدارک دیده شده است.
در خرید اعتباری، این امکان وجود دارد تا معامله گران فاقد منابع مالی، طبق پیش بینی خود که قاعدتاٌ روند صعودی است وارد بازار شده و روند نزولی بازار فرآیند کندتری به خود می گیرد و برعکس این موضوع، فروش استقراضی است که در این روش، افرادی که پیش بینی نزول در بازار را دارند ولی سهامی ندارند که از فروش آن سود کنند و سپس ارزانتر خریداری کنند در این نوع معاملات وارد شده و با حضور خود باعث می شوند روند صعودی بازار شیب ملایمتری به خود بگیرد.
در روش خرید اعتباری و فروش استقراضی، رویکردها عمدتاٌ میان مدت و بلندمدت دارند ولی در روش بازارگردان، در کوتاه مدت نقدشوندگی سهم را تاٌمین می کند و نوسانات سهم را می تواند کاهش دهد.

برای ورود به معاملات استقراضی چه اقداماتی باید انجام داد؟
کافی است تا مالک و متقاضی، جداگانه به کارگزاری مراجعه کرده و قردادی را منعقد کنند و مجوّز های لازم را ارائه کنند؛ البته در این قرداد نامی از نماد معاملاتی به میان نخواهد آمد. با توجّه به این قرداد، با دریافت عنوان کاربری و رمز، به یک سیستم الکترونیکی وصل می شوند تا در آن سیستم اعلام کنندد که قصد دارند برای فروش کدامیک از سهامشان و به چه میزان و چه درصدی در بازار به فروش برسد؛ در این مرحله مالک مشخّص می کند که وجه حاصل از فروش را طی این مدّت، در چه بخشی سرمایه گذاری کرده و چه میزان از سود حاصله را به متقاضی ارائه می کند.
آیا استفاده از این ابزار برای همه ی متقاضیان و مالکان وجود دارد؟
از آنجایی که فروش استقراضی می تواند ایجاد یکسری بحران نماید؛ در اکثر کشورهای دنیا یکسری محدودیّت هایی برای این نوع معامله قرار داده اند؛ برای مثال در بازار صعودی، ا ین اجازه را نمی دهند تا یک شخص با فروش زیاد یک سهم، قیمت آن را کاهش دهد یا به دلیل منفی بودن بازار، فروش استقراضی را ممنوع کند و در سیستم های این بازار محدودیّت هایی طراحی شده اند.

فروش استقراضی در چه نمادهایی انجام می شود؟

همیشه سازمان بورس تعیین می کند که این نوع فروش در چه نمادهایی باشد امّا چیزی که مسلّم است این است که در نمادهای کوچک و پرنوسان انجام نمی شود و بیشتر در نمادهایی که ثبات بیشتری دارند، انجام شدنی است.

ریسک این ابزار چگونه است؟

این ابزار به دلیل داشتن خاصیّت اهرمی، مانند خرید اعتباری ریسک بالایی دارد و به همین علّت در این ابزار، یک بیانیه ی ریسک ؛ طراحی شده که معامله گران باید در زمان عقد قرداد در کارگزاری امضا کنند.
طبیعتاٌ این نوع ابزار ریسک زیادی دارند و معمولاٌ به معامله گرانی که تازه کار هستند و حرفه ای نیستند توصیه می شود بدون آشنایی کامل وارد این نوع معاملات نشوند.

چگونگی برگرداندن سهام:
برای برگرداندن سهم، یا مالک اعلام می کند که به سهمش نیاز دارد یا متقاضی قصد نگهداری بیشتر را ندارد، اگر مالک اعلام کند زمان مشخصّی به متقاضی داده می شودتا نسبت به خرید سهام اقدام کند و اگر دراین فرصت داده شده اقدام به خرید نکند، کارگزاری ورود کرده و نسبت به خرید سهم برای مالک با وجه متقاضی اقدام می کند و اگر متقاضی اقدام به خرید کند در سامانه ای که به همین خاطر طراحی شده؛ پیشنهاد خرید خود را وارد می کند که با دو گزینه روبرو می شود مبنی بر اینکه برای مالک خریداری شده و با او تسویه شود برای خود متقاضی.
نقش کلیدی کارگزاران بورس تهران در فروش تعهدی:
نقش کارگزاران در این نوع معامله بسیار پررنگ است و تاٌثیر زیادی در جذب طرفین معامله دارند و به نظر میرسد بخش عمده ای از وظایف در این نوع معاملات به کارگذار سپرده شده است. از این رو توجیه اولیه ی کارگزاران در ورود به این نوع از معاملات، ارتباط زیادی به میزان رونق و سودآوری و تطابق مقررات آن با منافعشان دارد.
در تمام بورسهای دنیا، بازاری را پیشرفته می دانند که همه ی ابزارهای آن کامل باشد و ابزارهای کامل، معاملات بهینه را به دنبال خواهند داشت. بنابراین لازم است برای جذب سرمایه گذار تمامی ابزارهای مورد نیاز بر اساس تنوع عقاید و روحیه ی سرمایه گذاران و میزان ریسک پذیری آنها فراهم شود.
با توجّه به همین نیازهاست که بازار سرمایه ی ایران تلاش دارد ابزارهای متعدّدی همچون معاملات برخطّ ، فیوچرز و آپشن را راه اندازی کند و در بسیاری از موارد موفّق بوده است . البته در برخی موارد، سطح و حجم معاملات ابزارها از آنچه پیش بینی می شده ؛ تا حدودی پایینتر بوده است که نیاز به آسیب شناسی، بستر سازی و تلاش بیشتر داشته و دارد.
اطّلاعاتی در مورد فروش تعهدی:
در سخنانی معاون بازار بورس تهران اعلام کرد: فروش تعهدی اوراق بهادار در بورس، کارآیی بازار را افزایش می دهد؛ وی اظهار داشت فروش تعهدی زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که سرمایه گذاران انتظار دارند قیمت اوراق بهادارشان در آینده کاهش پیدا کند؛ لذا با هدف کسب سود به فروش اوراق تحت مالکیّت شخص دیگری اقدام کرده و با کاهش قیمت و بازخرید آن، مابه التفاوت قیمت فروش و بازخرید را به عنوان سود برای خود در نظر می گیرند و همچنین با راه اندازی این سازوکار عملاٌ می توان با افزایش نقد شوندگی؛ شاهد افزایش کارآیی بازار سهام باشیم.
همچنین معاون بازار بورس اعلام کرد: انجام معاملات فروش تعهدی فقط از طریق سامانه ی تاٌمین امکانپذیر است و همچنین نمادهایی که مجاز به اینکار هستند به همراه سایر مشخصات توسط بورس اوراق بهادار تعیین و اطلاع رسانی می شوند.
مسئولیّت پروژه راه اندازی معاملات فروش تعهدی بر عهده ی بورس بوده و در این زمینه تا به امروز، اقدامات بسیاری از جانب مدیریت ابزارهای نوین؛ انجام شده است که از آنجمله می توان به تهیه ی دستورالعمل مربوطه، نماد قردادهای مورد نیاز و برگزاری جلسات متعدد با ارکان بازار و شرکتهای ارائه دهنده ی خدمات برخط اشاره نمود و با پیگیریهای بسیار، دستورالعمل نهایی در خردادماه ۹۸ به تصویب هیئت مدیره رسید.
با توجه به اینکه اینگونه فعالیّت اقتصادی (فروش تعهدی ) از گذشته مورد تقاضای فعّالان بازار بوده، با اجرایی شدن آن، می توان به استقبال سرمایه گزاران حقیقی و حقوقی این سازوکار امیدواری زیادی داشت.

آموزش ویدیویی فروش تعهدی:

کلاس رایگان آموزش خرید و فروش تعهدی

در ویدیوی آموزش زیر ایمان آدینه ۲ ساعت به طور کامل قوانین و فرآیند خرید و فروش تعهدی را آموزش میدهد:

خلاصه ی مطلب و نتیجه گیری:
فروش تعهدی نوعی ابزار در معاملات است که تفاوتهایی با فروش استقراضی که در همه جا مرسوم است دارد؛ فروش تعهدی برای به تعادل رسیدن بازار ضروری است و مسئولیت پروژه ی راه اندازی این معاملات برعهده ی بورس تهران است و تاکنون اقدامات بسیاری از جانب مدیریت ابزارهای نوین صورت گرفته است که بسیار قابل توجّه هستند.
انجام معاملات فروش تعهدی، فقط از طریق یک سامانه صورت می گیرد که این سامانه، سامانه ی تاٌمین نام دارد.
این ابزار، ریسک بسیار بالایی دارد بنابراین بهتر است افرادی که حرفه ای نیستند وارد این نوع معاملات نشوند.
مسئولین ذیربط پیش بینی کرده اند که ابزار فروش تعهدی تا پایان سال ۹۸ راه اندازی شده و به جمع ابزارهای مالی بازار سرمایه می پیوندد.